TÜRKİYE VE DÜNYA KİVİ YETİŞTİRİCİLİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Abstract

Kivinin anavatanı Çin olup, dünyada kivi 20. yüzyılın başlarında anavatanı Çin’den Yeni Zelanda’ya gelmesi ile birlikte popülerlik kazanmıştır. İlk ticari kivi bahçeleri Yeni Zelanda’da 1930 lü yıllarda kurulmuştur. Daha sonra 20. yüzyılın ortalarından sonra Avrupa’da yetiştirilmeye başlanmıştır. Ülkemize kivi yirminci yüzyılın sonlarında doğru giriş yapmış ve her yıl artan bir ilgi görmüştür.

Çin’de yapılan üretim dikkate alınmayarak FAO’nun 2011 istatistiklerine göre dünyada 92.144 ha alanda 1.438.923 Ton kivi üretimi yapılmakta ve her geçen yıl bu üretim alanı ve miktarı artmakta olduğu belirtilmektedir. Dünyada yetiştirme tekniği ile ilgili farklı uygulamalar mevcuttur. Özellikle A. chinensis türüne mensup sarı meyve etli çeşitler ile A .deliciosa türüne mensup yeşil meyve etli çeşitler için farklı yetiştirme tekniği uygulamaları görülmektedir. Ülkemizde henüz ticari bir A. chinensis türüne mensup bir çeşitle kurulmuş kivi bahçesi bulunmadığı için genelde uygulamalar İtalya ve Yunanistan örneğindeki A. deliciosa ‘Hayward’ bahçelerine benzemektedir.

Dünyada artan kivi üretimine paralel olarak kivi fiyatlarında düşüşler görülmektedir. Özellikle bu düşüşlerin önlenebilmesi için üretimde kalite arttırmaya ve yeni çeşitlerin sayısını arttırmaya yönelik çalışmalar ön plana çıkmaktadır. Bu amaçla Yeni Zelanda, Çin ve İtalya’da ıslah çalışmaları sonucunda farklı Actinidia türlerine mensup yeni kivi çeşitleri elde edilmiştir. Halen bu ıslah çalışmaları devam etmekte ve her yıl yeni çeşitler tescil edilerek farklı ülkelerde yetiştiriciliği yapılmaktadır. Önceleri dünya pazarlarında sadece A. deliciosa ‘Hayward’ çeşdi görülürken son yıllarda ıslah çalışmaları ile elde edilen farklı özelliklere sahip kivi tür ve çeşitleri de giderek daha çok yaygınlaşmaktadır. Bu çeşitler ıslahçılar tarafından farklı meyve eti rengi, farklı aroma, yüksek verim ve hastalıklara dayanıklılık gibi değişik amaçlar için geliştirilmektedir. Ülkemizde ise bu ıslah çalışmaları Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülmektedir.

Yeni Zelanda, Şili ve İtalya’da yetiştirilen sarı meyve etli farklı kivi çeşitleri yüksek fiyatlardan alıcı bulmaktadır. Ancak A. chinensis türüne mensup bu türlerin büyük bir bölümü kısaca Psa (Pseudomonas syringae pv. actinidiae) denilen bakteriyel kanser hastalığının farklı ırklarına karşı çok hassastırlar. Bu nedenle sarı meyve etine sahip çeşitleri uygun ekoloji de ve hastalığa karşı tedbir alarak yetiştirmek yapmak gerekir. Sarı çeşitler güneş yanıklığına hassas olup sıcak bölgelerde net kullanılmalıdır. Özellikle İtalya ve Yeni Zelanda’da ‘Hort16A’ (Ticari olarak Zespri^® Gold Kiwifruit adıyla satılmaktadır) çeşidi ile kurulan bahçelerin büyük bir bölümü bu hastalıktan çok etkilenmiş ve bahçeler sökülmüştür.

 Kaliteli bir yetiştiricilik için uygun iklim koşullarının olduğu bölgelerle kivi yetiştiriciliğinin sınırlandırılması gerekir. Destek ve terbiye sistemlerinin bölgeye ve iklim koşullarına uygun seçilmesi gerekir. Dünyada en yaygın destek sistemleri T-bar ve pergola olup bunlar farklı ülkelerde bazı modifikasyonlarla birlikte kullanılmaktadır. Özellikle sıcak yörelerde öncelikli olarak pergola ve üzerine örtü sistemleri düşünülürken nispeten serin yörelerde T-bar sistemleri kullanılmaktadır. Ülkemizde ise Doğu Karadeniz Bölgesi’nde T-bar sistemi yaygın iken Marmara ve Orta Karadeniz Bölgesi’nde pergola sistemi uygulanmaktadır. Yeni Zelanda da son yıllarda modifiye edilmiş pergola uygulamaları sonraki yılın verim verecek sürgünleri meyilli olarak omcaların üstüne doğru yönlendirilmektedir. Bu sistem özellikle omcaların yüksek verim yükünü kaldırmaları ve kaliteli meyveye yardımcı olması sebebiyle tercih edilmeye başlanmıştır.

Kök çürüklükleri ve taban suyu problemi olan ağır topraklarda sırta dikim özellikle İtalya’da yaygın olarak kullanılır. Yeni Zelanda da iklim ve toprakla bağlantılı olarak sulama çok gerekli değilken diğer taraftan İtalya’da gübreleme ve sulamanın ayrı sulama boruları ile uygulandığı sistemler dikkat çekmektedir. Ülkemizde ise Marmara ve Orta Karadeniz Bölgelerinde sulama genellikle mini sprink şeklinde tek sulama borusu ile yapılmaktadır. Doğu Karadeniz’de ise önceleri bahçelerde sulama uygulaması yapılmazken son yıllarda bahçelere sulama sistemi kurulmaya başlanmıştır. Soğuk tehlikesine karşı ise özellikle Kuzey İtalya’da üstten sprink ile sulama uygulaması yapılmaktadır. Ülkemizde ise bu uygulama çok sınırlı olup zamanla soğuk riski olan tüm bölgelerde yaygın olarak uygulanacağı tahmin edilmektedir.

Kivi tüketiminin artması ile birlikte Türkiye’de sanayisininde gelişeceği düşünülmektedir. Yeni Zelanda’nın düşen kivi fiyatlarını nasıl dengelediğini öğrenerek ona uygun çözümler geliştirmelidir. Bu sebeple ülkemizde de kivi meyvesinin sanayisinin oluşması düşen fiyatları dengelemek adına önemlidir. Ülkemizin farklı Bölgelerindeki kivi üreticilerinin bir araya gelerek Yeni Zelanda‘da ki Zespri modeli bir kooperatifleşmeye gitmesi de ayrıca sorunların çözümü açısından oldukça yararlı olacaktır. Böyle bir birlik tüm ülkedeki kivi üreticilerini içine alacak şekilde örgütlenerek özellikle üretim girdileri, depolama, ambalajlama ve pazarlama konularına ciddi çözümler sunabilecektir.