DÜŞÜK TENÖRLÜ FOSFAT KAYALARININ BASİT NİTROLANMASI İLE GÜBRE ÜRETİLEBİLİRLİGİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Abstract

Türkiye’de dünya yataklarına göre 2. derecede öneme sahip büyük miktarlarda kayafosfat yataklarının olduğu fakat bunların hiçbirisinin işletilemediği tespit edilmiştir. İşletmecilik sıkıntıları, düşük tenör, bir kısmında demir, alüminyum ve kalsiyum miktarlarının yüksek olması, kurulu sanayi tesis teknolojilerinin daha yüksek tenörlü fosfat gereksinimi, bu malzemelerin kimyasal yapısı nedeni ile ihracat imkanlarının olmaması işletilememesinin ana sebepleri olarak gözükmektedir. Çalışmada, ülkemizde bulunan kayafosfat yataklarından alınan numunelerin HNO₃ ile tepkimesi sonucu oluşan nitrolanmış bileşenlerinin kimyasal yapısının ve karışımın gübre değerinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu çalışma sonucunda P₂O₅ oranı, en yüksek % 31.25 ile Flotasyon, en düşük % 5.46 ile Kilis kayafosfatında belirlenmiştir. Kaya fosfat < 100 mikron çapında öğütülmüş 1kg örnek üzerine Nunn ve Dee (1957) yöntemine göre hesaplanan miktarda % 54-60’lık HNO₃ katılmış, yaklaşık 20 dakika iyice karıştırılmış ve 1 ay olgunlaşma süresi sonunda kurutularak analiz edilmiştir. Üretilen gübrelerin toplam P₂O₅ içerikleri % 3.61 (Kilis) ile % 13.90 (Şemikan) arasında, toplam N içerikleri ise % 8.40 (Şemikan) ile 10.60 (Kanlıca, Taşıt) arasında değişmiştir. Cd içerikleri de 0.58 (Yayladağ) ile 14.26 ppm (Flatasyon) arasında bulunmuştur. Flotasyon (% 22.20) ve Şemikan (% 22.30) yataklarından elde edilen gübrelerin toplam bitki besin maddesi (% N+P₂O₅) içerikleri gübre olarak kullanılabilecek seviyede önemli bulunmuştur.